Özellikle ambalaj ve reklamcılık sektörlerinde kullanılan terma-form yani ısı ile şekillendirme yöntemi çok uzun yıllardır modelciliğin çeşitli dallarında da kullanılmaktadır. İmalat şekli oldukça basit ve ucuz olmakla birlikte özellikle bu yöntemle üretilmiş "vakuform" olarak adlandırılan, amiyane tabirle "yoğurt kabından" denilen modelleri toparlayıp  eli yüzü düzgün modeller haline getirmek için ise bir kamyon vakum yoğurdu yemek gereklidir .

Terma-form yöntemi ile hazırlanmış 1/72 ölçek bir P-40M modeli.

Neyse konuyu fazla bulandırmadan esas meseleye yani  gerektiğinde kullanabileceğimiz basit bir düzenek hazırlamayı ve ısı ile şekillendirme tekniğini anlatmaya başlayalım...

Bu tekniği çok kaba şekilde, ısı ile yumuşatılan plastiğin sert bir kalıbın formunu alarak soğuması sonucu elde edilen malzeme olarak tanımlayabiliriz. Modelcilikte özellikle kanopi  gibi şeffaf parçaların yapımında kullanımı yaygındır. Ben de bu şekildeki ihtiyaçları görecek basit bir düzenek yapmaya karar verdim. Çünkü ne zaman lazım olacağı hiç belli olmaz bu basit alet ve işlem sayesinde bazen modelleri yarım kalmaktan kurtarmış oluyorum (MS-406 'da olduğu gibi) .

Basit vakum düzeneği için gerekli birinci malzeme bir kutudur. Bu kutu hava geçirmeyecek, ısı ve basınca dayanıklı olmalıdır . Bu kutuyu kendiniz yapabilirsiniz veya benim gibi büyük yapı marketlerden birine giderek bu işe uygun bir şeyler ararsınız. Elektrik bölümünde bu işe uygun olur dediğim sağlam kapaklı bir plastik kutu alırken gözüm MDF'den yapılma sürgülü kapaklı CD kutusuna takıldı . İstediğim ölçülerden biraz büyücek bir şey olmasına rağmen  fazla mal göz çıkarmaz mantığı ile kutuyu aldım. Kutu boyutu büyüdükçe kullanılan  plastik malzeme ve gerekli vakum gücü de artış gösteriyor. Vakum için daha farklı sistemler kurmaya gerek kalmasın diyorsanız ve büyük boy parçalar yapmayacaksanız (1/10 R/C araba üstü gibi) ölçülerinizi  küçük tutmanızı öneririm.

Kutunun sürgülü kapağını beyaz tutkalla yapıştırınca tamamen kapalı ve sağlam bir kutu haline geldi. Kutunun alt yüzeyi ki artık vakum kutusunun üst yüzeyi oluyor, eşit aralıklarla 2mm delikler açtım Bu deliklerin çapı ve sıklığı kutunun büyüklüğü ve elektrik süpürgenizin gücü ile orantılı bir iş. Uzun formüllere ve hesaplara girmeden kısa tavsiye öncelikle az ve ince delikler açın. Gerekli olduğunda sayı ve çaplar büyütülebilir. Üst tabla bittikten sonra kutunun bir yanına elektrik süpürgesinin hortumu sıkı sıkıya girecek çapta bir delik açtım.

Kutuya yapılacak bütün işlem bundan ibaret.  Sıra geldi plastik malzemeyi tutacak çerçeveyi yapmaya.  Çerçeve kutuyu içine tam olarak geçecek şekilde ayarlamak gerekiyor. Çerçeve ısıya dayanıklı bir malzemeden olmalıdır. Gürgen gibi sert ağaç veya metal bir çerçeve yapılabilir. Çerçeve iki parçadan oluşur , bir tarafı menteşelidir. Bu iki parça arasına ısıtılıp şekil verilecek plastik levha konulur ve kaymaması için iyice sıkıştırılır. Sıkıştırma işi için minik işkenceler veya zımba kullanılabilir.

Şimdi de biraz kalıbı çıkarılacak malzemeden söz edelim. Aklımıza gelebilecek pek çok malzemenin terma-form yolu ile  kopyası çıkarılabilir. Burada dikkat edilecek nokta plastik levha formu alıp sertleştikten sonra kalıptan kolaylıkla ayrılabilmelidir.

Kalıp modeli genellikle sert ağaç malzemeden yapılır. Bunun haricinde  metal veya alçı ile yapılan modeller de kullanılır. Direk ısı gördüğünden plastik türevi malzemelerden  yapılan modeller üzerine terma-form  uygulaması yapmak risklidir, bu modeli eritip şeklini bozabilir. Bu tarz malzemelerden alçı kopya çıkarıp çalışmak daha doğru olur.

Kalıp modelini hazırlarken altına mutlaka  bir destek parçası ilave edilmelidir.  Bu parça kullanılan plastik levhanın kalınlığına göre 5-10 mm arasında bir fazlalık yapmalıdır. Böylece plastik levhanın kıvrım yerleri modelin gerekli hatlarının  dışına taşınarak sağlam kopya elde etmemizi sağlar. Modelleri hazırlarken mutlaka kullanılacak plastik levhanın da et kalınlığını hesaba katmayı unutmayın. Bire bir ölçülerde yapılmış  kalıp model üzerinden alınan ürün  plastik levha kalınlığının  iki katı kadar büyük çıkacaktır.

Kalıp modeli üzerindeki her detay plastik ürüne de kopyalanır. Model üzerindeki en küçük bir pürüz veya çizik  hatta kaza ile düşen bir kıl bile  üründe etki eder. Bu nedenle esas modelin çok muntazam ve temiz olmasına dikkat edilmelidir. Üzerine sürülecek boya,astar gibi  malzemelerin ısı ile  plastiğe yapışmayacak türde olması gerekir.

Bu kadar malumatfuruşluktan sonra biraz da uygulama yapalım...

Çerçeve ölçülerinde kestiğim 1mm kalınlığındaki polystren  levhayı  çerçevenin bir kanadına tel zımba ile sabitledim . Isınan levha ortaya doğru büzüştüğünden kenarlarda açıklık kalması halinde vakum işlemi doğru  düzgün yapılamıyor. İşlem sonuna kadar  kenarların mutlaka çerçeveye gerili olması lazım.

Konu mankeni kalıp modelimiz radyo kontrollü bir Piper J-3 için hazırladığım motor kaportası olacak. Balsa ağacından yaptığım  modelin altında 6mm'lik bir destek payı var. Çift taraflı bant yardımıyla vakum kutusunun tam ortasına yerleştirip sabitledim. Elektrik süpürgesinin hortumu da yuvasına sıkı bir şekilde geçti ve kullanıma hazır bekliyor...

Çerçeve üzerinde gerili plastiği ısıtmak için en ideal  ısı kaynağı  küçük elektrik ocağıdır.  Eğer çerçeveniz çok büyük değil ise o zaman çok sıcak hava üfleyen  fan  makinesi de ( hani şu saç kurutma makinesine benzeyen ) kullanabilirsiniz. Burada önemli olan plastiğin her yerinin aynı derecede ve iyi ısınması. Bizim kullandığımız plastikler ortalama 180-200 ˚C gibi bir değerde erimeye başlıyor. Ev tipi bir ortamda bu rakamlarla boğuşmak yerine en güzel  yöntem deneme yanılma  ve gözle tespit sistemi kullanmak. Plastik levha ısı kaynağı üzerinde  beklerken  ortadan yanlara doğru çökmeye başlar. Tıpkı yufka gibi  giderek yumuşak bir hal alır. Burada dikkat edilecek nokta ısının belli bir noktada odaklanıp o kısmı yakmamasıdır. Mümkünse çerçeveyi ısı üzerinde devamlı dolaştırarak  her tarafın eşit oranda ısınmasını  sağlayın. Kullanılan plastik malzeme türü bazen ısıya aşırı duyarlı  olduğu için kolayca kavrulup kararıverir. En ideal  şekliyle plastiği yavaş yavaş ısıtarak en ideal  vakum anını gözlemlemektir. Isı kaynağınız  ocak veya mum alevi gibi is çıkaran bir  kaynak ise malzemeyi kirletip çok daha hızlı bozabilir (özellikle şeffaf parça yaparken dikkat).

Plastik tamamen yumuşayıp çerçeveden aşağıya doğru sarktığını gördüğüm anda elektrik süpürgesini çalıştırarak çerçeveyi kutuya geçirmeye başladım. Çerçeve kutuya tam oturduğu için dışarıdan hava akışını kestiği anda oluşan basınç ile yumuşayan plastik ahşap kalıbın üzerine sarıverdi. Bu işlemi  oldukça seri yapmak gerekiyor çünkü plastiğin sarma ısısı çok çabuk düşüyor . Şansınız varsa malzemeyi bozmadan tekrar deneyebilirsiniz.  Fotoğrafları çeken  asistanım henüz yedi yaşında olduğundan aradaki birkaç aşamayı tam olarak görüntüleyemedik, kusura bakmayın.

İkinci denememde (birincisi tam ısınmadan  yapılmıştı) istediğim kopyayı yaptım. Bir süre plastiğin tamamen soğuyup sertleşmesini bekledikten sonra  elektrik süpürgesini kapatıp (malzemeyi daha kolay çıkarabilmek için)  çerçeveyi kutu üzerinden aldım.

İmal ettiğim motor kaportası 1mm'lik plastik malzemeden  yaklaşık 7 cm yükseklikte çıktı. Bu arada malzeme bazı yerlerde geneline göre biraz inceldiği için içeriden takviye yapmam gerekti. Modelin büyüklüğüne göre malzemenin de kalınlaşması gerekiyor yoksa yumurta kabuğu gibi ince ve kırılgan çıkabiliyor.

İyi modeller

Özkan Türker © 2007