Çanakkale Savaşları'nın 100.yılı sebebiyle Hisart Müzesi için  geçen yıl Nejat ile yaptığımız beyin jimnastiği sonucunda  "Albatros Bey ile Mösyö  Farman'ın Düellosu " isimli  kutu dioramayı gerçekleştirmeye karar verdik. Pilot Üsteğmen Ali Rıza ve Rasıt Teğmen Orhan'ın bulunduğu Albatros C-I tayyaresi 30 Kasım 1915 tarihinde bir keşif uçuşu sırasında Fransız Farman 11 tipinde bir tayyare ile karşılaşır. Aralarındaki it dalaşı Farman'ın benzin deposuna isabet eden bir mermi ile son bulur ve Farman İntepe civarına yanarak düşer. Bu ilk hava zaferimiz olur.

Farman savaş öncesi Fransız havacılığına ait bir model olmakla birlikte savaşın başlamasıyla cepheye sürülmüş fakat pek yeterli olmayışı ve daha iyi uçakların üretilmesiyle fazla varlık gösteremeden sahalara veda etmiş. Bu sebeple modeli pek üretilmemiş bir uçak. Olanlardan evlerden uzak olsun. Kutu diorama içinde iki farklı ölçek model kullanarak derinlik verme fikri ağır bastığından sebeple Albatros tayyaresi 1/48 ölçek olarak tercih edildi. Farman'ın daha küçük olması düşünülmediğinden (patron büyük seviyor)  büyük ölçekte yapılmasına karar verdik. Bu durumda doğal olarak "el yapımı tayyare idaresi" devreye girdi. Benim için "çerez" sayılacak bir modele başlıyorduk yine...  Bununla beraber çerez niyetine yazın yenilen hurmaların kış geldiğinde bünyeye farklı etkiler bırakabileceği tecrübelerle sabit olduğundan işi sıkı tutmak gerekir. Sonradan "fıtrattandır" diyerek  Gepetto usta gibi maskara olmanın alemi yoktur... Neyse işimize dönelim ciddiyetle..

Hazır plastik modeller için bile alışkanlık haline gelen "neymiş şu tayyarenin hikayesi bir okuyalım" bölümü el yapımı modeller için farz olan işlerden. Bu yüzden el yapımı model için işin derinine iniyoruz ve kendimize şu soruları sorup cevaplarını dosya halinde bir araya getiriyoruz :

1- Kullanabileceğimiz hazır çizim var mı ? Şayet yoksa çizim yapmak için yeterli kaynak var mı?

2- Uçağın orjinali veya kopyası mevcut mu? Detaylı fotoğraflara ulaşabiliyormuyuz ?

3- Benzer bir model daha önce yapılmış mı ? Kullanılan teknikler, malzemeler v.s neler?

4- Yapılacak ölçekte kullanılmak üzere satılan herhangi bir malzeme,aksesuar v.s var mı?

Farman yapı olarak  bilinen tayyare şeklinde değil. İki kişilik kabin , iki kanat arasına sıkıştırılmış arkasında dıştan takma motoru olan bir küvet görünümde. Yön ve istikamet dümenleri ise kanatla beraber gelsin diye dört adet ağaç profil ile kanatlara bağlanmış. Doğal olarak bu narin yapıyı bir arada tutmayı hedefleyen bol miktarda gergi teli bulunuyor.

Çizim işlerini üç boyutlu olarak hazırlayarak modeli öncelikle ekran üstünde tasarlamaya başladım (çizim programını merak edenler için : Power Shape). Aslında hareketsiz bir model olmasına rağmen işin içine bir miktar dinamik hesap işi girdi. Şöyle ki: Model kutu diorama içinde sadece sol kanat ucundan görünmeyecek bir bağlantı ile tutturulacak ve pervanenin dönmesi için ufak bir motor çalıştırılacak... İşte zurnanın "zırt" diyebileceği nokta... Yaklaşık bir metre kanat açıklığı olan ve ağır sayılabilecek bir modeli tek bir  bağlantı noktasından tutabilecek bir kanat yapısı oluşturmak gerekti. Bunun için aklıma gelen en sağlam yöntem kanatların metal profil olarak hazırlanması oldu. Bu noktada Nejat devreye girdi ve sorun çözüldü... Detayları aşağıda...

Narin gövde iskeletinin yapımında tahta şablon üzerine ıslatılarak lamine edilen balsa çıta kullandım. Hafifçe nemlendirilmiş çıtalar istenilen eğimi alacak şekilde birbiri üzerine yapıştırılarak kurutuldu. Ara dikme çıtaları lazerde kesilerek önceden şekil verilen bu çıtaların üzerine ilave edildi. İskeletin dağılmaması için geçici bir kalıp üstüne yerleştirdim. Gövdenin üst kısmını kaplayan metal  kaportayı vakum ile şekillendirmek için yine balsa takozdan kalıp hazırladım. Şekillendirilen plastik kaportanın yerine alıştırılmasından sonra yan kaplamalar için kağıt bant kullandım. Kağıt bant bez kaplama etkisini veriyor ancak sağlamlaştırılması gerekiyor. Bu sebeple üzerine laminasyon epoksi sürülerek sertleşmesini sağladım. Zemin kaplaması olarak konraplak deseni basılmış fotoğraf kağıdı kullandım. Mat vernik uygulayınca sonuçtan memnun  kaldım .

Motor yatağının takviye metal parçalarını sarı metal levhadan FeCl³ (Demir-üç-klorür) marifetiyle imal ettim.

Gövdenin genel yapısı tamamlanınca ön borda paneli de ilave edilerek boyası tamamlandı. Kumanda aksamı, gaz kolu, benzin deposu gibi diğer parçalar da hazırlandı ama yerlerine takılmadan bir kenara kaldırıldı. Koltuklar da hazırlanmasına rağmen yerlerine konulmadı. Model içine yerleştirilecek figürler hazır olduğunda daha sonra yerleştirilecekler.

Kanatların tek noktadan bağlantı yapılacağından yukarıda bahsetmiştim. Bu durumda alt ve üst kanadın birbirine oldukça sağlam şekilde sabitlenmesi gerekiyor ki üst kanat bütün yükü taşıyabilsin. Bunu sağlayabilmek amacıyla kanat dikmelerini kanatlara vida ile bağlamak en garantili sistem. Toplam 16 kanat dikmesi var ve hepsi aynı boyda. Dikmelerin kopyalanması için öncelikle bir örnek hazırladım ve kalıbını aldım.

Dikme kalıbının içine iki ucuna dışı frezeli M2 somun ve bu somunları birbirine bağlayan karbon çubuk ile hazırladığım bağlantı parçasını yerleştirip resin dökümü yaptım. Aldığım ilk kopyalar görüntü olarak tatmin edici olmakla birlikte dayanıklılık olarak pek iyi olmadı. Karbon çubuk yerine 2.5mmlik pirinç tel kullanarak daha sağlam bir dikme elde ettim. Bu şekilde 16 adet dikme kopyalayıp tesfiye ve boya işlerini bitirerek hazır ettim.

Gövdenin hemen arkasındaki motor da el yapımı olacağı için daha önceki modellerde kullandığım yöntemleri kullanmaya devam ettim. Sekiz silindirin yapımı için öncelikle modelini hazırladım . Ancak yapısı biraz alengirli olan silindirlerin tek parça olarak dökülmesi sıkıntılı olacağı için üç parça halinde kalıplayıp çoğalttım.

Motor bloğu için de balsadan iki ayrı kalıp hazırlayıp vakum ile şekillendirdim. Gerekli diğer detayların ilavesi ile motor bloğu da ortaya çıkmış oldu. Pervaneyi döndürecek küçük elektrik motoru da motoru kısmen örten kaporta altında kalacak şekilde yerleştirip  bir redüksiyon dişli takımı ile şaftı motor içine ( orijinalindeki konumuna uygun olarak) yerleştirdim. Diğer detayların  ilavesi ile motor parkuru da tamamlanmış oldu.

Ana parçalar ortaya çıkınca kontrol amaçlı modelin kaba montajını yaptım. Metal profil kanatların henüz dikme delikleri delindi. Evet şu an için herhangi bir sorun görünmüyor. On altı dikme her iki kanadı da oldukça sağlam  şekilde bir arada tutuyor. Sırada dümenler var...

Yükseliş dümeni için  4 mm pleksiglas levha kullandım. Öncelikle dümenin profilini hazırladım. Hücum kenarının yuvarlatılması, firar kenarının inceltilmesi bir hayli zamanımı aldı. Daha sonra levhayı bir miktar ısıtarak kanat profili üzerine bağlayıp soğumaya bıraktım. Böylece şekillendirme işi tamamlanmış oldu. Bez kaplama dokusu için tamamını Tamiya'nın geniş maskeleme bantı ile kapladım. Sinirlerin bulunduğu yerlerdeki takviyeleri de yapıştırdıktan sonra komple ince CA yapıştırıcı ile yüzeyi kapladım. İnce zımpara ile yüzeyi yumuşatınca boyamaya hazır hale geldi. Gövde kirişlerine bağlantı amacıyla iki sarı boruyu yapıştırdım. Bu borular aynı zamanda dikey dümenlerin de bağlantıları olacak.

Dikey dümenler iki adet olacağı için öncelikle pleksiglastan bir model hazırladım. Sonra silikon/resin kalıplama ile iki adet kopyaladım.

Metal kanatların da dümendeki gibi benzer yöntemle kaplamasını tamamladım. Burada iş biraz farklılaşıyor. Kanat bağlantı vidalarının görünmemesi için üst kanadın üstü ile alt kanadın altının kaplama ve boya işleri her iki kanadın bağlantısından sonra yapılacak. Artık boya işlerine geçmem lazım...

Kanat ve dümenlerin boyanmasında Tamiya akrilik boya kullandım. Beyaz, sarı ve krem tonlarından oluşan menü ile ortaya karışık serbest çalışma yaptım. Kanat sinirlerin olduğu yerler açık tonda olacak şekilde bir kaç karışım ile boyama işlemi bitince tamamını sentetik tiner ile inceltilmiş yağlı boya ile sildim.

Kısmi boyama işi bitince kanat montajına geçtim. Kanat dikmeleri ve gergi bağlantıları her iki kanada da bağlandı. Çarpıklık olmaması için gönye ile kontrol ederek bütün vidalar sıkıldı ve bir daha gevşemeyecek şekilde üzerlerine bir miktar CA yapıştırıcı damlatılarak sabitlendi.

Kanat montajının bir sonraki aşaması her iki kanat arasındaki gergi tellerinin çekilmesi. Dyneema misina ve 1mm lik sarı boru kullanarak toplam 32 adet çapraz gergiyi tamamladım. Gergiler aynı zamanda yük dağılımını destekleyecek kadar sağlam oldu...

Kanat gergilerini takiben üst ve alt kanadın kalan kaplama de detaylarına sıra geldi. Aynı yöntemle kaplamayı ve boyamasını tamamladıktan sonra kanat ve dümenlerdeki  Fransız milliyet işaretlerini de maskeleyerek boyadım.

Parçalar bir araya gelmeye başladı. Dümen ve kanat grubunu gövde kirişleri ile bir araya getirdim. Bu haliyle model çok hassas, dümenler bağlandıktan sonra gövde çıtaları özellikle yan esnemelere karşı çok dayanıksız . Kırılmadan bir an önce gergileri yapmak lazım.

Gövde kirişleri ve dümen gergi tellerini yerleştirdim. Artık dümenler kafasına göre sallanamıyor ama ahenkle dans etmeye devam. Biraz daha gergi teli lazım...

Farman tayyaresini taşımak için dört adet büyük tekerlek uygun görmüş mühendis bey.Başlangıçta bu tekerlekleri tel jantlı olarak yapmayı hedeflemiştim. Yola da bu niyetle çıktım ama model bittiğindeki ağırlığının hiç de bu tel jantların altından kalkabileceği gibi olmadığını anladım, dört tane olsalar bile... Gerçi havada duracağı için pek sorun olmasa da model asılana kadar kendi ayakları üzerinde bir zaman geçireceğinden olası kazalara karşı daha dayanıklı olan kapalı jantlar yapmak farz oldu. Dremel marifetiyle şekillendirilen modelden dört adet jant kopyalandı. Lastikler Perşembe Pazarı'ndaki contacıdan tedarik edildi.

Yukarıda bahsettiğim sebeplerden ötürü iniş takımlarını da metal yapmaya karar verdim. K&S firmasının 3mm'lik kare sarı profilleri ile ana gövdeyi hazırladım. Sarı malzeme ile çalışmak zevkli ancak kaynak işleri biraz dikkat ve sabır istiyor.  Diğer destek parçalarını model üzerinde ölçü alarak bitirdikten sonra orijinalinde ahşap olan bu yapıyı uygun renklerde boyadım. Gergi telleri de daha sonra çekildi...

Teslimat zamanın yaklaşması neticesiyle oluşan hafif panik haliyle bundan sonraki aşamalara ait fotoğraf çekememişim. Gerçi çok fazla kaçırılacak bir bölüm de kalmamıştı. Mükerrer gergi teli uygulamaları, pervane yapımı, ön camın iliştirilmesi v.s...

Modelin kutu diorama haline ilişkin şu an itibariyle henüz fotoğraf yok . Çünkü modeller Çanakkale 100. Yıl  Projesi kapsamında Gelibolu'daki Tanıtım Merkezi'ne gönderildi ve dioraması orada tamamlandı. İlerleyen zamanlarda Hisart'a dönüş yaptığında bu sayfada güncel fotoğraflar koymayı hedefliyorum.

"Mösyö Farman"ın kısa yapım hikayesi böyle... Peki "Albatros Bey" ne oldu ? O fakire ait çok fazla yapım detayım yok maalesef. Bu garabetle uğraşırken tedarik edilen Special Hobby'nin 1/48 lik Albatros C-III modelinden C-I'e tadil edilerek kısa süre zarfında aradan çıkarıldı . Bitmiş hali budur :

İyi modeller

Özkan Türker © 2015